Türkiye’nin en iyi turizm köyü olarak 2022 yılında dünya çapında ilk 32’ye giren Birgi, her yıl daha fazla ziyaretçiyi ağırlar. M. Ö. 2000’li yıllardan beri süregelen yaşam, kültürel ve tarihi mirası ile unvanını fazlasıyla hak eder. Siz de Birgi’ye yolculuk yapmayı planlıyorsanız içeriğimizden merak ettiğiniz tüm detaylara ulaşabilirsiniz.

Öncelikle “Birgi köyü nerede?” sorusuna yanıt vererek başlayalım. İzmir’in küçük bir ilçesi olan Ödemiş’e bağlı Birgi köyü Bozdağ eteklerinde. UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’nde yer alan sevimli köyde tarih ve kültür iç içe geçmiş. Küçük Menderes Ovası’nda yer alan köy Ödemiş merkeze sadece 10 kilometre uzaklıkta.

İzmir’in en favori köylerinden biri olan Birgi Yeşil Deniz, Görevimiz Tatil, Unutursam Fısılda, Tatar Ramazan gibi birçok yapımın da çekildiği yer. Yönetmenlerin sinematografik görünümleri ile bu köyü sık tercih ettiğini söylemek mümkün. Çünkü her yanı yeşillikler, özenle inşa edilip bezenmiş tarihi konaklar ve tarihi yapılarla dolu.

Birgi Köyü’nün Tarihi ve Kültürel Önemi

Ege’nin incisi İzmir’de gezilecek yerler denildiğinde akla tarihi, doğal yapısı ile ilk gelen yer geçmişte “Pyirgio – Pyrgi” olarak anılan Birgi. Bu şirin köyde Frig, Pers, Lidya, Roma, Bizans medeniyetlerinin izleri var. Ama popüler olmasının asıl nedeni Aydınoğulları dönemine ait yapıları.

Pyirgio – Pyrgi kelimeleri kale – şehir anlamlarına gelir ve köyün kurulduğu yüksek dağ yamaçlarını anlatır. Korunaklı doğal çevresinden dolayı birçok medeniyet için tarih boyunca önemli olur. Bugün Birgi Köyü ziyareti yaptığınız zaman karşınıza çıkan yapıların çoğu yaklaşık 700 yıllık bir tarihe ait olsa da 3000 yıllık geçmişin izlerini de görebilirsiniz.

Birgi, altın çağını Aydınoğlu Mehmet Bey’in 1308 yılında kurduğu beylik döneminde yaşar. Birgi Aydınoğulları Beyliği’nin başkentliğini yaptığı için kültür, bilim, ticaret anlamında en önemli yer olur. Daha sonra başkenti İzmir’in Selçuk ilçesine taşınıp popülerliğini kaybeder. Yine de beyliğin manevi başkenti olarak görüldüğü için önemli kişilerin türbeleri burada inşa edilir.

Köy Aydınoğulları Beyliği 15. yüzyılda Osmanlı topraklarına katılınca düşüşe geçse de 17. yüzyıl civarına kadar önemini korumayı başarır. 1800’lü yıllarda ise diğer bölgelere göre daha küçük ve az nüfuslu olduğundan Ödemiş’e bağlanır.

Bugün tarihi yapılarıyla bilinen köy aslında 1922 yılında yapılan Büyük Taarruz ile çok hasar alır. Bu nedenle çoğu tarihi yapısı yıkılır ya da zarar görür. O günlerde Yunanlar köyü ateşe verip birçok konak ve yapının harap olmasına neden olmasaydı bugün çok daha fazla tarihi yapıyı görebilirdiniz.

Köy halkının çoğu çıkan yangından sonra göç ederek burayı terk eder. Bugün köyde yaşayanların çoğu o dönemde kalmayı seçenlerin torunları, çocukları ve sonradan bölgeye yerleşenler.

Birgi’deki Tarihi Yapılar ve Müzeler

Birgi gezilecek yerler listesinde birçok tarihi yapı var. Özellikle 18. ve 19. yüzyıl Osmanlı sivil mimarisinin en güzel örnekleri olan konaklar burada. Birgi evleri literatürde özel bir yere sahip. Zemin katı taştan yapılan binaların üst katları ahşaptan yapılır. Pencereler, tavanlar ahşap üzerine boyama ve oymalarla süslü.

Çoğu iki katlı olan yapılar ne yazık ki inşa malzemesi nedeniyle Büyük Taarruz yangınında fazla hasar alır. Yine de bölgede hala birçok yapı var. Osmanlı kalemişi süslemelerin en güzel örnekleri günümüze kadar gelmeyi başardığı için sizi kendine hayran bırakacak konakları gözünüzü dört açarak gezmelisiniz.

Birgi konaklarının çoğu Barok üslubunda süslendiği için manzara resimleri, meyve tabağı gibi natürmortlar çok fazla. Gelinler sıla hasreti çekmesin diye odalarına yapılan İstanbul, İzmir panoramaları aslında romantik sayılabilecek hikayeleri bugüne taşır. Her odanın, avlunun ve eyvanın bir zamanların ağa ailelerine yuva olduğunu bilerek konakları gezerseniz oradaki yaşamı daha iyi anlayabilirsiniz.

Çakırağa Konağı

Köyün en özel yapısı olan konak 1761 yılında zengin deri tüccarı Çakıroğlu Mehmet Bey tarafından yaptırılır. Taşlık, ahır, mutfak, misafir odaları, yatak odaları, misafir bekleme odası, yazlık ve kışlıklar, eyvanları ile eşsiz bir mimariye sahip. 3 katlı büyük konağın en dikkat çekici yanı ise süslemeleri.

Odaların tavanından duvarlara birçok farklı yerinde ahşap oymalar, kalem işleri var. Bu konağın ilginç hikayesi bu işlemeleri daha anlamlı kılan yönlerinden. Ağa zamanında İstanbullu ve İzmirli iki eş aldıktan sonra gelinlerin memleketlerini özlediğini fark eder. Her birinin odasına kendi memleketinin resimlerini yaptırır.

Kadılar Paşazade Konağı

Restore edildikten sonra butik otel olarak hizmet vermeye başlayan konak 180 yıllık bir tarihe sahip. 7 odalı konakta şömineler, ocaklıklar, tavan ve taban kaplamaları, pencere kepenkleri, sofalar korunur. Geleneksel Birgi evi mimarisinin en özel parçalarının korunması ile kullanımına devam edilen yapının bahçesi de lezzetli bir kahve içmek isteyenlere açık.

Saliha Hanım Taş Konak

Şu an butik otel olarak hizmet veren konak 7 odası ile görenleri kendine hayran bırakır. 18. yüzyıl sivil mimarisinin dikkat çekici örneklerinden olan konak bir zamanlar atölye olarak da hizmet verir. Ahşap cumbaları sokaktan geçerken görülebilen konakta isterseniz kalmanız da mümkün.

Sandıkoğlu Konağı

2018 yılında restore edilen ve 19. yüzyıl civarına tarihlenen konak özellikle mimarisi ile dikkat çekerken süslemeleri de hayran bırakır. Zemin katı moloz ve kırma taşla inşa edilen konağın üst katlara doğru genişletilmesi zeminden daha geniş yaşam alanı kazanılmasını sağlar. Dış sofalı konağın balkonları sokağa taşar. Odalarında İstanbul manzaraları, vazoda çiçekler, panoramik kalemişleri var.

Aydınoğlu Mehmet Bey Cami (Ulu Cami)

Ulu cami olarak da bilinen Aydınoğlu Mehmet Bey tarafından 1312-1313 yıllarında yaptırılan cami bugün Birgi’nin en önemli yapılarından. Anadolu Beylikler döneminin en eski camilerinden biri olduğu için ayrı bir yeri var. Selçuklu etkisinin yoğun görüldüğü caminin çini kaplamalı minaresi, çinili mihrabı, ahşap işçiliği dikkat çeker.

Caminin minberi hiç çivi kullanılmadan sadece ahşap parçalar birbirine geçirilerek yapılan kündekari tekniğinin başarılı örneklerinden. Mihrap ise mavi, mor, turkuaz ağırlıklı olmak üzere iyi işçilikle hazırlanmış çinilerden güzel bir eser.

Caminin yanında Aydınoğulları Türbesi bulunur. 1334 yılında yapılan türbede beyliğin kurucusu Mehmet Bey’in oğulları Gazi Umur, Bahadır, İsa Bey hazireleri var. Mehmet Bey’in kız kardeşi için yapılan Hatuniye Türbesi (Ümmü Sultan Şah Türbesi) de görmeniz gereken yerlerden.

Derviş Ağa Cami, Medresesi, Çukur Hamam

1663 yılında Derviş ağa tarafından yaptırılan camiden Evliya Çelebi de seyahatnamesinde bahseder. Camiden birkaç yıl önce yapılan medrese ve hemen yanındaki hamam da ziyaret edilebilir. Derviş Ağa dönemine ait yapılar restorasyon sayesinde şu anda ayakta.

İmam-ı Birgivi Medresesi (Ataullah Efendi Medresesi)

Sultan II. Selim’in akıl hocası Ataullah Efendi’nin yaptırdığı medrese burada bir zamanlar mühendislik yapan İmam-ı Birgivi Mehmet Efendi adı ile de tanınır. 16. Yüzyıl civarına tarihlenen medrese bugün el sanatları tanıtım, işleme, satışının yapıldığı bir yer.

Güdük Minare Mescidi

Birgi’nin en eski camilerinden biri olduğu tahmin edilen Güdük Cami köy meydanının hemen altındadır. Kısa ve geniş minaresi ile dikkat çeker. Sokaklarda dolaşırken mutlaka gözünüze takılacak bir yapı.

Küp Uçuran Kulesi (Pankonduz Kulesi)

Cumhuriyet meydanında yer alan Bizans dönemi yapısı 3 katlı. 10 cepheli gövdesi, yuvarlak temeli ile restorasyon sayesinde bugünlere gelir. Hatta 2000’lere yakın zamanlarda birkaç yıl restoran olarak da hizmet verir.

Ödemiş Arkeoloji ve Etnografya Müzesi

Birgi’ye yolunuz düştüğünde mutlaka Ödemiş’teki müzeyi de gezin. İlk Tunç Çağı’ndan Ormanlı dönemine kadar bölgeye has özel bir koleksiyona sahip. Günlüce, Türkönü, Beydağ, Kiraz bölgelerinden çıkan arkeolojik buluntular Birgi – Ödemiş çevresinden toplanan etnografik eserler sergilenir.

En Güzel Bahçeler ve Sokaklar

Tarih kokan sokakları ile Birgi’nin her yeri görülesi olsa da doğaya biraz daha yakın olmak isteyebilirsiniz. Sokaklarda tarih ve kültür dolu yürüyüş yaptıktan sonra doğanın tadını çıkarmak için yakın mesafede gidebileceğiniz iki yer var. Birgi konaklama önerileri ararken de bu bölgelere yakın seçim yapabilirsiniz.

Ödemiş Gölcük Gölü yaylada doğa harikası bir göl. Çam ormanları ile kaplı yaylanın içinde serin suları ve nefis havası ile özellikle yaz aylarında bölge sakinleri tarafından piknik için tercih edilir. Konaklama tesisi, spor kulüpleri de kamp alanı olarak da kullanılır. Siz de doğanın tadını çıkarmak için bir gününüzü buraya ayırabilirsiniz.

Tektonik göl denizden yaklaşık 1100 metre yüksekte olduğundan çevresi serin. Yaklaşık 5 metre derinlikteki gölde isterseniz yüzme imkanınız da var. Buraya ulaşmak için Birgi’ye yaklaşık 20 kilometre mesafedeki göle 30-40 dakika araç yolculuğu yaparak ulaşmak mümkün. Gölün hemen yanında İsmet İnönü’nün 1934 yılında kaldığı tarihi binada açılmış otel de var.

Ödemiş 125. Yıl Kültür Parkı da yine bölgede doğada vakit geçirmek için gidebileceğiniz yerlerden. Ödemiş – Birgi karayolu üzerindeki park 72 bin metrekarelik alana kurulu. 10 bin metrekarelik büyük bir yapay göleti, yüzme havuzları, şelaleleri, spor tesisleri, çocuk parkları, kafeleri var. Birgi gezisinden sonra aktivite yapmayı planlıyorsanız rotanız burası olmalı.

Birgi Mutfağı ve Yöresel Lezzetler

Ege’nin lezzetleri çoğunlukla otlar, meyve ve sebzelerden oluşur. İzmir’in turistik sevimli köyü Birgi için de aynı durum geçerli. Birgi mutfağı için tabii ki öne çıkan bazı lezzetler var. Kısaca seyahatiniz sırasında mutlaka denemeniz gereken lezzetleri sıralayalım:

• Ödemiş Patatesi: Söylentilere göre ülkenin en lezzetli patatesi Ödemiş’te! Cips reklamlarının bazıları da meşhur lezzet nedeniyle burada çekilir. Özellikle kış aylarında sobada közlenmiş patatesi mutlaka denemelisiniz.
• Kestane: Fırında, közlenmiş, haşlanmış birçok farklı şekilde deneyip tadına doyamayacağınız kestaneleri burada bulabilirsiniz. Türkiye’nin en büyük kestane üreticisi Birgi bölgesi.
• Tokoğlu Ekmek: Nohut mayası ile hazırlanan 1960’lardan beri özel lezzeti ile hayran kitlesini oluşturan bir fırın Tokoğlu. Ekmeklerin özelliği ise serin karanlık ortamda 5 gün bayatlamadan kalması. Hatta derin dondurucuda 6 aya kadar saklanabilir.
• Besmet: Taş fırınlarda birkaç gün kurumaya bırakılarak özel olarak hazırlanan bir tür peksimet. Yöresel söylenişi nedeniyle Besmet olarak satılır. Köyde dolaşırken sepetler içinde satıldığını görebilirsiniz. Yanında çay ile en sevilen atıştırmalıklardan.
• Töngül Pidesi: Ödemiş’in asırlardır pidesini aldığı yer. Özel harcı içinde maydanoz, süt, yumurta, şeker, kavrulmuş kıyma var. Coğrafi işaret belgesi olan bu özel lezzeti denemeden Birgi’den ayrılmayın.
• Ödemiş Köftesi: Coğrafi işaret alan bir diğer lezzet Ödemiş Köftesi şişe geçirilerek kızartılan, irmik katkılı karışımla hazırlanır. Birgi’de ya da Ödemiş’te bu lezzeti satan birçok yöresel mutfak bulabilirsiniz.

Birgi’yi dolaşırken acıktığınızda ya da yorulduğunuzda oturmak, karnınızı doyurmak isteyeceğiniz birkaç mekan önerisi:

• Birgi Meydan Kahvesi: Kahve denilince aklınıza sadece erkeklerin oturduğu bir yer gelmesin. Birgi’ye gelen turistler bu kahvede oturup çay içmeyi ihmal etmediği için artık köylüler de duruma alışık. Ödemiş kar helvası denemek istiyorsanız da burası ideal.
• Birgi Sofrası: Testi kebabı, köfte, sulu yemek isteyenlerin en çok uğradığı yer. Lezzeti ile ününe ün katan mekanda damağı şenlendiren birçok yöresel lezzet bulabilirsiniz.
• Mor Fesli: Birgi çarşısındaki işletme özellikle kahvaltı için tercih edilir. Pazar sabah ve öğle saatlerinde kahvaltı yapmak için yer bulmakta zorlanabilirsiniz. Serpme köy kahvaltısı denemek istiyorsanız tam da yeri. Ev yapımı lezzetler ve içecekleri başarılı.
• Nar Danesi: Tarihi köşkün bahçe kısmında hizmet veren işletme el yapımı lezzetleri ile kahvaltısıyla meşhur. Reçeller, peynirler ve otlu kahvaltılıklar ile tam da Ege’nin damak tadına uygun.

Birgi’de Konaklama ve Alışveriş İmkanları

İzmir’in tescilli turizm köyü Birgi her geçen gün daha fazla ziyaretçi tarafından görülen bir yer. Bu nedenle yöre halkı da Birgi otelleri, restoran ve kafe işletmeleri, hediyelik eşya dükkanları, yöresel lezzet satışı için daha fazla seçenek sunmak için çalışıyor. Köyün son dönemlerde önemli gelir kaynaklarından biri bu nedenle turizm denebilir.

Durum böyle olunca Birgi’de alışveriş yapmak ve konaklamak için geçmiş dönemlere göre daha fazla seçenek var. Yine de burası küçük bir köy olduğundan genellikle Ödemiş, Tire civarına yakın yerlerde daha fazla imkan olduğunu söylemek doğru olur. Birgi konaklama işletmelerinin birçoğu tarihi konakların restorasyonu ile açıldığı için farklı bir atmosferi var.

Birgi’ye gitmişken tarihi konaklarda açılan işletmelerde yemek, kahve içmek, konaklamak köyün geçmişten getirdiği izlerini içinize çekmenin en güzel yolu. Doluluk durumuna ve bütçeye göre tarihi pansiyonlar yerine Ödemiş, Tire civarı otelleri de tercih edebilirsiniz.

Köyde alışveriş için küçük işletmeler, mahalle bakkalları ve seyyar satıcılar bulabilirsiniz. Birgi – Ödemiş çevresinde en popüler alışveriş yeri ise detaylarıyla şöyle:

• Demirli Mağaza: Yapı, Erken Dönem Osmanlı zamanına ait. Geçmişten beri alışveriş için kullanılan tonozlu yapı Derviş Ağa Cami’nin yan tarafında. Özellikle bölgenin ünlü ipeklerinden yapılma şallar ve peştamallar en çok satan hediyelikler.

Bonus Bilgi: Ödemiş’te ipek böceği yetiştiriciliği 14. yüzyıldan beri önemli geçim kaynaklarından. Buranın ipek dokumacılığı göç nedeniyle unutulmaya yüz tutmaya başlayınca hemen belediye projeleri hayata geçirilmiş ve teşvikler verilmiş. Eko dokumaları ile tanınan Gülfer Keskin’in bu konudaki etkisi de çok büyük.  Bugün bölgeye giderseniz mutlaka dokunan ipeklere bir göz atın.

• Ödemiş Kadın Kooperatifi: Sabancı Vakfı Fark Yaratanlar programı kapsamında kurulan bir yer. “İpekle Geleceğini Doku” projesi ile köy kadınlarının ipekçilik kültürünü yaşatıp ve gelir elde etmesi teşvik edilir, satışları Yıldız Kent Arşivi Müzesi’nde yapılır.
• Birgi Köyevi: Pekmez, salça, reçel, peynir gibi Birgi’nin yöresel doğal ürünlerini satın almak istiyorsanız burası ideal. Kurutulmuş meyvelerden kuruyemişe envai çeşit doğal ürünü bulabilirsiniz. İçeride dolaşırken tadım yapıp en beğendiğiniz ürünleri seçebilirsiniz.
• Tokoğlu Ekmek: Sokaklarda dolaşırken mis gibi ekmek kokusu sizi kendine çekiyorsa Tokoğlu fırını yakından geçiyor olabilirsiniz. Yöreye özgü lezzetler arasında da bahsettiğimiz nohut mayalı ekmeği buradan alıp eve gidince günlerce saklamanız mümkün.